पृष्ठ:हिन्दी विश्वकोष पंचदश भाग.djvu/८२

विकिस्रोत से
यह पृष्ठ अभी शोधित नहीं है।

७६ फलेकमा फल्गुवन्त कटु, मेदक और कफ, आम, कामला, शोथ और श्वास- समुद्र और सरोवर हैं वे सभी इस फल्गुनदीमें हैं अर्थात् नाशका सभी तीर्थादिमें स्नानदान करनेसे जो फल होता है, एक- फलेरुहा (स. स्त्री०) फले रोहतीति रुह-क सप्तम्या मान इस फल्गुनदीमें स्नानदानसे वही फल प्राप्त होता अलुक्। पाटलिपक्ष, पाडरका पेड़। है। गया तीर्थ इसी नदीके किनारे अवस्थित है, इस फलेलांकु (सं० पु. 'जीवनवृक्ष। कारण वह फल्गुतीर्थ नामसे भी प्रसिद्ध है। फलेसक्त (सं० वि० ) फले सक्तः मासक्तः। फलासक्त, (गरुडपु० ५ .) फलकामी। गरुडपुराण और अग्निपुराणादिके मतसे गयाशिर फलोत्तमा (स. स्त्री ) फलेषु उत्तमा। १ काकलीद्राक्षा, ही फल्गुतीर्थ है। गया देखो। ६ काकडम्बर । ७ काकली दाख। २ दग्धिका, दधिया। ३ त्रिफला। रेणुभेद । ८ मिथ्यावाश्य । वसन्त ऋतु। फलोत्पत्ति (सं० पु०) फलाय उत्पत्तिरसा, प्रशस्त फलानां फल्गुता (सं० स्त्री०) फल्गु- तल-टाप। अपदार्थता, उत्पत्तिरत्र वा । आम्रवृक्ष, आमका पेड़। अवस्तुता। फलोदक ( स० पु.) १ यक्षभेद । २फलस्पृष्ट जल। फल्गुदा ( सं० स्त्रो० ) फल्गुरिति नाम ददाति धारयतीति फलोदय (स.पु. ) फलसा उदयो यत्न । १ लाभ। २. दा-धारणे क। गयानदी। (वृहबर्मपु. ५८०) सुरालय, देवलोक । ३ हर्ष, आनन्द । फलसा उदयः। फल्गुन ( स० पु० ) फलति कार्यादिकमस्मादिति फल- ४ फलोत्पत्ति। निष्पत्ती (फळेगु च । उप ३२५६) इति उनन् गुगा- फलोद्भव (सं० लि. ) जो फलसे उत्पन्न हुभा हो। गमश्च , फल्गुन्यां फल्गुनीनक्षत्रे जातः इति था (भविष्ठा- फलोपजीविन् ( स० लि. ) फलेन उपजिवयति उप-जीव फल्गुन्यनुराधेति । पा ५।३।३४) इति जातार्थप्रत्ययस्य णिनि। जो केवल फल खा कर जीविका निर्वाह करता लुक् ( छक तचितलुकि । पा ॥२४६ ) इति स्त्रीप्रत्ययस्य च लुक् । १ अर्जुन। २ फाल्गुनमास। (नि.)३ फलौद--युक्तप्रदेशके मीरट जिलान्तर्गत एक नगर । फाल्गुनीनक्षत्र-सम्बन्धी। तुयवंशीय फल्गु नामक किसी राजपूतने इस नगरको फल्गुनक ( स० पु०) जातिविशेष । प्रतिष्ठा को। मुसलमानोंके आक्रमण तक यह स्थान (मार्कपडेयपुगप ५।३०) फल्गु वंशधरोंके हाथ रहा। फकीर कुतबशाहके अभि- फल्गुनाल (सं० पु० ) फल्गुनेन अलतीति अल-अच् । सम्पातके बादसे प्रायः दो शताब्दी तक यह स्थान जन- फाल्गुनमास। शून्य हो गया। १८३६ ई०में वृटिशसरकारने इस स्थान- फल्गुनी ( सं० स्त्री० ) फल्गुन गौरादित्वात् ङीष् । १ को इजारा देना चाहा, पर अभिशापके भयसे किसीने नक्षतविशेष,' पूर्षफल्गुनी और उत्तरफल्गुनी नक्षत्र । ग्रहण नहीं किया। आखिरकार जाटोंने उक्त स्थान ठेके | २ काकोदुम्बरिका। ३ फल्गुनी नक्षत्रमें उत्पन्न । पर ले लिया। | फल्गुनीभव (स.पु०) वृहस्पतिका एक नाम । फल्क (सं० पु. ) फल-निष्पत्तौ (कदाधारार्थिकलिभ्यः फल्गुफल (स० क्ली० ) काकोदुम्बरिकाफल। कः। उण १४० इति क। विसारिताङ्ग । फल्गुमूल (स० क्लो० ) काकोदुम्बरिकामूल। फल्गु (सं० वि०) फल निष्पत्तौ (फलिपाटिनमिमनिव- फल्गुलुका (सं०० वायुकोणस्थित नदीभेद । मामिति । उण १२१६) इति उ, गुगागमश्च । १ असार, (हत्सं० १४१२३) जिसमें कुल सार न हो। २ निरर्थक, व्यर्थ । ३ फल्गुवारिका (सखी .) फल्गूना वाटीव बाथै कन् । सामान्य, साधारण। ४ क्षद, छोटा। (स्त्री० ) ५ काकोदुम्बरिका, कठूमर। गयास्थ नदीभेद । गयाक्षेत्र में स्नान कर विष्णुपादपद्ममें फल्गुवृन्त (सं० पु० ) १ पीतलोध्यक्ष । २ श्योनाक- पिण्डदान करना होता है। पृथ्वी पर जितने तीर्थ, विशेष ।