पृष्ठ:हिन्दी विश्वकोष भाग 1.djvu/१३८

विकिस्रोत से
यह पृष्ठ अभी शोधित नहीं है।

१३२ अग्नदात्मक-अग्रजन्मन् अग्न्यात्मक (सं० त्रि०) अग्निके समान आत्मावाला। ६ समूह। ऋजेन्द्रायवज्रविप्रकुब्रचुब्रक्षुरखुरभद्रौद्यभेरभेलशुक्रशक्तगौरव जिसका हृदय अग्निके बराबर गर्म हो। आग-बबूला । न्त्र रामालाः । उण २८। (त्रि.) ७ श्रेष्ठ, बड़ा। ८ अग्न्याधान (सं० लो०) अग्नि-डुधाञ्-ल्यु ट, ६-तत्। उत्तम, अच्छा। ८ प्रधान, मुखिया। १० प्रथम, १ वेदमन्त्र द्वारा अग्निसंस्थापन । बहुव्री० । २ अग्नि पहिला, औव्वल। ११ पलपरिमाण, थोड़ा। 'अग्र पुरस्तादुपरि परिमाणे पलस्व च । होत्र याग। आलम्बने समूह च प्रान्ते च स्वान्नपुसकम् । अग्न्याधय (सं० पु०) अग्निः अधीयते येन, धा-यत् अधिकै च प्रधाने च प्रथम चाभिधेयवत् ।' (मेदिनी) धेयः । बहुव्री० । साग्निक, अग्निहोत्री। अग्न्यालय (सं० पु०) अग्नेरालयः, ६-तत् । १ यज्ञीय | अग्रकर (सं० पु०) १ दक्षिण हस्त, दाहना हाथ। २ आगे वाली किरण (Focal-point) । अग्न्याधार कुण्ड । २ अग्निहोत्रका ग्रह। अग्रकाण्ड (सं० पु०) काण्डका अग्रभाग। अग्न्याशय (सं० पु०) पक्वाशय, पाकाशय। वह स्थान अग्रकाय (सं० पु०) अग्रः कायः, कर्मधा० । शरीरका जहां जठराग्नि रहता है। पुरोभाग, जिस्मका सामनेवाला हिस्सा। अग्न्याहित (सं० पु०) अग्नि-आ-धा-क्त कर्मणि, वाहिताग्न्या- दिषु । पा २।३७ । आहितः स्थापितः अग्निः होमाग्निः अग्रग (सं० त्रि०) अग्र-गम-ड । अन्तात्यन्तध्वपुरपारसर्वानन्तेषु डः । पा ३।२:१८ । अग्रगामी, आगे जाने वाला। येन । साग्निक विज। अग्रगण्य (सं. त्रि०) अग्र-गण-यत्, ७-तत्। १ प्रथम अग्न्युत्पात (सं० पु०) अग्नि-उत्-पत-घञ्। अग्निना गणनीय, पहले गिनने योग्य । २ श्रेष्ठ, बड़ा। कृत उत्पातः। व्योम्नि अग्निविकारः। धूमकेतु, उल्कापातादि आकाशमें उपद्रव । अग्रगामिन्, अग्रगामी (सं० त्रि०) अग्र-गम-णिनि, मुप्यजातौ णिनिस्ताछौल्ये। पा ३।२।७८ । यह उत्पात पांच तरहके होते हैं। यथा-धिष्णा, ७-तत् । पुरोगामी, आगे जाने वाला। उल्का, अशनि, विद्युत् और तारा । अग्न्युत्पात जगत्के अग्रज (सं० पु०) अग्र-जन-ड। १ ज्येष्ठ भ्राता, बड़ा अतिशय अमङ्गलका लक्षण गिना जाता है। भाई। २ विष्णु । ३ ब्राह्मण । अग्न्युद्धार (सं० पु०) अरणिसंघर्षण न अग्नेरुद्धारः किसी व्यक्ति के अधिक पत्नौ रहनेसे यह बात नहीं उत्पादनम् । ६-तत्। अरणि मन्थन द्वारा अग्न्युत्थापन, है, कि जो सन्तान पहिली पत्नीसे उत्पन्न होगा, वही अरणिको घिस कर आग बनाना। ज्येष्ठ समझा जायेगा। ज्येष्ठ वही है, जो आगे अग्न्युपस्थान : (सं० क्लो०) अग्नि-उप-स्था-णिच्-ल्य ट् । उत्पन्न हो। ६-तत् । १ अग्निका उपासना-मन्त्र । अग्निरुपस्थीयते “सशस्त्रीषु,जातानां पुवाणामविशेषतः । अनेन । भावे ल्य ट २ अग्निको उपासना। न मावतो ज्येष्ठामन्ति जन्मतो ज्यं यमुच्यते ॥” (मनु० ८।१२५). अग्न्येध (सं० पु.) अग्नि स्थापित करने वाला, आग धृतराष्ट्र, ज्येष्ठं ओर पाण्डु नृपति उनके अनुज थे । रखने वाला। किन्तु इससे दुर्योधन ज्येष्ठ न हुए। पहिले उत्पन्न अग्मन् (सं० क्लो०) युद्ध, लड़ाई, झगड़ा, जङ्ग। होनेके कारण युधिष्ठिर ज्येष्ठ और राज्यके अधिकारी अग्य (सं० अज्ञ) अज्ञ देखो। समझ गये। अग्यारौ (हिं० स्त्री०) १ धूप। २ धूप देनेका पात्र, धूप "जन्मतस्तु प्रमाणेन ज्येष्ठो राजा युधिष्ठिरः।” (आदिप० ११५॥२५) दान। ३ अग्निकुण्ड, वह कुण्ड जिसमें यन्नको अगुजङ्घा (स० स्त्री०) अगा जवा, कर्मधा० । जङ्घा- अग्नि जलती हो। का अग्रभाग, जांघका अगला हिस्सा। अग्र (सं० क्लो०) अङ्ग-रक् नलोपः। १ उपरिभाग, | अगजन्मन्, अग्रजन्मा (स० पु०) अग्रे जन्मः यस्य, ऊपरका हिस्सा। २ शिखर, चोटौ। ३ सिरा। बहुव्री०। १ ज्येष्ठनाता, "बड़ा भाई। २ विप्र, ४ पुरोभाम, आगेका हिस्सा। ५ अवलम्बन। ब्राह्मण । ३ ब्रह्मा।