पृष्ठ:हिन्दी विश्वकोष भाग 1.djvu/२५७

विकिस्रोत से
यह पृष्ठ अभी शोधित नहीं है।

अतिक्रमण-अतिग्राह २५१ वैरागी। क्रम् क्तिन्, ४ अतिक्रान्तिः । अति-क्रम-खुल, ५ अति- । अतिगन्ध, अतिगन्धक (स० पु०) अतिशयितो गन्धो क्रामक, अतिक्रमकर्ता। यस्य, प्रादि बहुव्री०। १ चम्पकवक्ष, चम्पेका पेड़, अतिक्रमण (सं० लो०) किसी निर्धारित सीमाका चम्पा। २ भूतण, गन्धक। (त्रि.) ३ अतिशय उल्लङ्घन, बढ़ाव। गन्धयुक्त, निहायत खुशबूदार। अतिक्रमणीय (सं० त्रि०) जो पार किया जा सके। अतिगन्धालु, अतिगन्धिका (सं० पु०) अतिगन्ध- अतिक्रम्य ( स० अव्य०) लांघ कर। आलुच् मत्वर्थे । पुत्रदालता, पुत्रदेनेवाली बेल । अतिक्रान्त (सं० त्रि०) १ सीमा लांघा हुआ, बढ़ा | अतिगर्वित (स० त्रि.) जिसके बहुत गर्व हो। हुआ, पार पहुंचा हुआ । २ व्यतीत, गुजरा। अतिगव (सं. पु०) अतिक्रान्तः गां बुद्ध्या, अति- अतिक्रान्त-भावनौय (स• पु.) १ योगशास्त्रके चार गो-ढच्। गोरतद्धित-लुकि । पा ५४९२ । १ अत्यन्त मूर्ख, प्रकारवाले योगियोंमेंसे एक योगौ। २ योगी, साधु, बिलकुल बेवकूफ़। अतिक्रान्तो गां वाचं इन्द्रियं वा । २ व्याख्यातीत, इन्द्रियसे अगोचर, जिसकी प्रशंसा अतिक्रान्तावेक्षण ( स० क्लो० ) अतिदूरस्थ पदार्थका न की जा सके। देखना पहलेका अभिहित पदार्थ । अतिगहन (सत्रि.) बहुत गूढ़, बहुत गहरा। अतिक्रामक (सं० त्रि.) अधिक, बहुत ज्यादा। अतिगह्वर (सं० त्रि.) अतिक्रान्तो गह्वरं दुबाँधत्वेन अतिक्रुद्ध (सं० पु० ) अति-क्रुद्ध-क्त, प्रादि समासः । प्रवेशायोग्यत्वात् । १ दुबौंध, अतिगहन, जिसके भीतर कुगतिप्रादयः । पा० २।२।१६ । १ तन्त्रोक्त मन्त्र-विशेष । यह सहजमें घुसा न जा सके। २ हदसे ज्यादा घना । मन्त्र अट्ठाईस या इकतीस अक्षरोंसे गूंथा जाता है। अतिगुण ( स० पु० ) अतिशयितो गुणः । १ अतिशय (त्रि.)२ अतिशय कोपान्वित । विनयादि गुण । (त्रि.) अतिक्रान्तो गुणं । अतिक्रूर (स• पु० ) अतिशयन क्रूरो वक्रः, प्रादि २ गुणहीन। अतिशयितो गुणो यस्य, प्रादि बहुव्री। स०। १ टेढ़ी चालवाले मङ्गल और शनिग्रह। ३ उत्तमगुणयुक्त, सद्गुणान्वित, गुणी, चतुर । २ तन्त्रोक्त तीस या तेंतीस अक्षरोंसे सङ्कलित मन्त्र । अतिगुप्त (सं० त्रि०) बहुत छिपा, निहायत (त्रि) ३ अत्यन्त कुटिल । ४ अत्यन्त कठिन । पोशीदा। ५ बड़ा बदमाश। अतिगुरु (स० पु.) अतिशयितो गुरुः । १ अत्यन्त अतिख (सं० पु०) निहायत तेज़। पूजनीय व्यक्ति। २ पिता, माता और आचार्य । अतिखटू (स० त्रि.) १ चारपाईकी ओरका । (त्रि०) ३ बहुत वजनौ । स्त्री-डीप् वा, अतिगुवौं। २ विना चारपाई काम चलानेवाला। अतिगुहा (स. स्त्री०) अतिक्रान्तो गुहां पत्रस्य अतिगण्ड (सं० पु०) अतिरिक्तः गण्डः, अत्यादि मध्ये व्यवच्छेदत्वात् । पृश्निपर्णीविशेष, एक प्रकारको स। १ सत्ताईस योगोंमेंसे छठां योग। अतिगण्ड छोटी झाड़ी। योगमें जो मनुष्य जन्म लेता, वह वेदनिन्दक, धूर्त, अतिगो (स० क्लो० ) उत्तम गो, बढ़िया गाय। कृतघ्न, गलरोगयुक्त, लोमवन्त और दीर्घकाय होता अतिग्रह (सं० त्रि.) अतिक्रान्तो ग्रहम् ज्ञानम्, है। २ बड़ी गर्दन। (त्रि.) अतिरिक्तो गण्डो अति-ग्रह-अय्। ग्रहट्टनिश्चिगमञ्च । पा ३।३।५८। १ अतिशय यस्य, बहुव्री० । ३ गलगण्ड-रोगयुक्त । दुर्बोध । अतिशयितो ग्रहो स्व स्व विषयस्य ज्ञानं येषां। अतिगत ( स० त्रि०). १ अधिक चला हुआ। २ विषयग्राहक। (पु. ) अतिशयितो ग्रहो ज्ञानं । अत्यन्त, ज्यादा। ३ सम्यक् ज्ञान, भली समझ, विशुद्ध विचार । अतिगति (सं० स्त्री० ) बड़ी गति, मोक्ष, मुक्ति, उत्तम अतिग्राह (सं० पु०) अतिशयितो ग्राहः, अति- ग्रह-घञ् करणे । १ पानपात्र, पौनेका बरतन, ज्योति- २ गति।