पृष्ठ:श्रीमद्‌भगवद्‌गीता.pdf/४८१

विकिस्रोत से
यह पृष्ठ अभी शोधित नहीं है।

शांकरभाष्य अध्याय १८

यत्तान्तरम् आस्थाय शिष्यः कृतार्थः कतव्य इसके द्वारा आचार्यका यह कर्तव्य प्रदर्शित किया जाता है कि प्रत्यक्षान्तर स्वीकार करके किसी इति आचार्यधर्मः प्रदर्शितो भवति- भी उपाय, शिष्यको कृतार्थ करना चाहिये- कञ्चिदेतच्छुतं पार्थ त्वयैकाग्रेण चेतसा । कच्चिदज्ञानसंमोहः प्रनष्टस्ते धनंजय ।। ७२॥ कञ्चित् किम् एतद् मया उक्तं श्रुतं श्रवणेन हे पाय । क्या तूने मुझसे कहे हुए इस अवधारितं पार्थ किं त्वया एकाग्रेश चेतसा शास्त्रको एकाग्रचित्तले सुना--सुनकर बुद्धिमें स्थिर चित्तेन किं वा प्रमादितम् । किया ? अथवा सुना-अनसुना कर दिया ? कच्चिद् अज्ञानसंमोहः अज्ञाननिमित्तः संमोहो हे धनंजय क्या तेरा अज्ञानजनित मोह-- विचित्तभावः अविवेकता स्वाभाविकः किं स्वाभाविक अविवेकता-चित्तका भूदभाव सर्वथा नष्ट प्रनष्टः । यदर्थः अयं शास्त्रश्रवणायासः तब हो गया, जिसके लिये कि तेरा यह शास्त्रश्रयान- मम च उपदेष्टुत्वायासः प्रवृत्तः ते तव बिषयक परिश्रम और मेरा बक्तृत्वविषयक परिश्रम धनंजय ॥७२॥ अर्जुन उवाच- अर्जुन बोला- नष्टो मोहः स्मृतिलब्धा त्वत्प्रसादान्मयाच्युत । स्थितोऽस्मि गतसन्देहः करिष्ये बचनं तव ॥ ७३ ॥ नष्टो मोहः अज्ञानजः समस्तसंसारानर्थहेतुः हे अच्युत ! मेरा अज्ञानजन्य मोह, जो कि सागर इव दुस्तरः। स्मृतिः च आत्मतत्त्व- समस्त संसाररूप अनर्थका कारण था और समुद्रकी भाँति द्रुत्तर था, नष्ट हो गया है। और हे अच्युत ! विषया लब्धा । यस्सा लाभात् सर्वग्रन्थीनां आपकी कृपाके आश्रित होकर मैंने आपको कृपासे, विप्रमोक्षः। त्वत्प्रसादात् तव प्रसादाद् मया आत्मविषयक ऐसी स्मृति भी प्राप्त कर ली है कि जिसके प्राप्त होनेसे समस्त त्रन्थियाँ--संशय विच्छिन्न त्वत्प्रसादम् आश्रितेन अच्युत । हो जाते हैं। अनेन मोहनाशप्रश्नप्रतिवचनेन सर्वशाखा- इत मोहनाशविषयक प्रश्नोत्तरसे, यह बात र्थज्ञानफलम् एतावद् एव इति निश्चितं दर्शितं निश्चितरूपसे दिखलायी गयी है, कि जो यह अज्ञानजनित मोहका नाश और आत्मविषयक स्मृति- भवति यद् उत अज्ञानसंमोहनाश आत्मस्मृति- का लाभ है, बस, इतना ही समस्त शाखोंके अर्थ- लाभः च इति । ज्ञानका फल है। तथा च श्रुतौ 'अनात्मवित् शोचामि' (छा० इसी तरह (छान्दोग्य) श्रुतिमें भी मैं आत्माको उ०७।१।३) इति उपन्यस्य आत्मज्ञाने न जाननेवाला शोक करता हूँ इस प्रकार प्रकरण उठाकर, आत्मज्ञान होनेपर समस्त ग्रन्थियोंका सर्वग्रन्थिविनमोक्ष उक्तः। विच्छेद बतलाया है।